Όταν το Φεστιβάλ Αθηνών απέρριψε το "Άξιον Εστί", επειδή διαφωνούσε με τον "λαϊκό" Μπιθικώτση

Ένα θέμα που - υπερβολικά πολύ! - απασχόλησε το καλλιτεχνικό ρεπορτάζ το πρώτο μισό της χρονιάς που διανύουμε, ήταν η εμφάνιση-έκπληξη του Σάκη Ρουβά σε συναυλία για τα 90 χρόνια του Μίκη Θεοδψράκη ερμηνεύοντας το κλασικό "Άξιον Εστί". Δεν έχει σημασία η προσωπική εκτίμηση είτε η δικιά μου είτε του οποιουδήποτε για το αν η ερμηνεία ήταν πετυχημένη ή όχι, καθώς αυτό εναπόκειται στην προσωπική εκτίμηση του καθένα, ανάλογα με τα εξατομικευμένα και απόλυτα υποκειμενικά κριτήριά του. Αντίθετα, αυτό που αξίζει ν' αναδειχτεί, κάτι που ξεχάστηκε απ' όσους αντιδρούσαν με σφοδρότητα (αυτόκλητοι υπερασπιστές ενός μουσικού έργου που δεν τους ανήκει χωρίς εξουσιοδότηση από το δημιουργό), είναι πώς μεγάλες αντιδράσεις είχαν παρουσιαστεί και το 1964 εναντίον του Γρηγόρη Μπιθικώτση, ο οποίος υποτιμήθηκε όχι επειδή ήταν "ποπ", αλλά πολύ "λαϊκός"!

Όλα ξεκίνησαν στις αρχές Ιουλίου, όταν άρχισαν να γνωστοποιούνται οι συμμετοχές στο Φεστιβάλ Αθηνών. Μεταξύ αυτών θα ήταν ο Μίκης Θεοδωράκης, ο οποίος θα παρουσίαζε για πρώτη φορά το νέο του μουσικό έργο, δηλαδή τη μελοποίηση του ποιήματος "Άξιον Εστί" του Οδυσσέα Ελύτη. Υπήρχε όμως μια εκκρεμότητα, που γρήγορα θα εξελισσόταν σε αγκάθι. Πού θα δινόταν η συναυλία; Τόσο ο συνθέτης όσο και ο ποιητής επιθυμούσαν αυτό να συνέβαινε στο θέατρο Ηρώδου του Αττικού. Αντίθετη όμως ήταν η άποψη του ΕΟΤ που φοβόταν ότι ένας λαϊκός τραγουδιστής σαν τον Μπιθικώτση θα... "βεβήλωνε" τον χώρο! 

Πολύ εύστοχο ένα σχόλιο που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Ελευθερία στις 31.07.1964: "Το ζήτημα δεν θα είχε δημιουργηθή και δεν θα είχαν κυριευθή από αισθητικές ανησυχίες οι εκπρόσωποι των κρατικών υπηρεσιών αν επρόκειτο ξένες τραγουδίστριες να λαρυγγίσουν γλυκασμούς από αλλοδαπά μελοδράματα στον αρχαίο χώρο. Αλλά τα μελοδράματα δεν είναι "λαϊκόν" είδος κι έτσι δεν θίγεται ούτε η σοβαροφάνεια ούτε ο αρχοντοχωριατισμός μας".

Οι διαβεβαιώσεις του Θεοδωράκη και του Ελύτη ότι δεν ετίθετο θέμα "βεβήλωσης" δεν έπειθε τους υπευθύνους, που αντιπρότειναν την πραγματοποίηση της συναυλίας στο Παναθηναϊκό στάδιο. Όμως η λύση του Σταδίου δεν γινόταν δεκτή από τον ίδιο τον ποιητή, ο οποίος εκτιμούσε ότι μια τέτοια τέτοια πρόταση τον "έθιγε". Αντίθετα, πιο διαλλακτικός εμφανιζόταν ο Θεοδωράκης.

"Το καλλιτεχνικό του είδος (σ.σ,. του Μπιθικώτση) δεν προσιδιάζει εις το πλαίσιον του αρχαίου θεάτρου" επέμεινε και ο υπουργός Προεδρίας, Δημ. Παπασπύρου, μετά από συνάντησή του με τον ποιητή. Μάλιστα, μιλώντας στους δημοσιογράφους αποκάλυψε ότι πρότεινε ως συμβιβαστική λύση την.. απόσυρση του Μπιθικώτση από τη συναυλία! 

Έτσι, στις 5 Αυγούστου, ο Μίκης Θεοδωράκης, εξουσιοδοτημένος από τον Ελύτη, δημοσιοποίησε την απόφαση αποχώρησής τους από το Φεστιβάλ Αθηνών. Με μια επιθετική δήλωση, που την επομένη δημοσιεύτηκε στις εφημερίδες, ξεκαθάριζε την κατάσταση:

"Δεν ζητήσαμε να λάβωμε μέρος στο Φεστιβάλ. Εκείνοι μας εκάλεσαν. Και αφού μας εκάλεσαν, μας έθεσαν όρους.Προσβεβλημένοι αποχωρήσαμε. Και αφού αποχωρήσαμε μας εκάλεσαν ξανά για να μας προτείνουν συμβιβασμούς. εκ νέου προσβεβλημένοι δηλώσαμε ότι δεν είμεθα διατεθειμένοι να ανεχθούμε υποτιμητικές εξαιρέσεις εις βάρος του έργου μας. Μας είπαν ότι θα μας απαντήσουν.

Πέρασαν πολλές μέρες απολύτου σιωπής. Εν τω μεταξύ ο χρόνος για την αρτία προετοιμασία του έργου εξαντλήθηκε. Παρακαλέσαμε τον κ. υπουργόν Προεδρίας να μας δεχθή. Δεν είχαμε απάντηση.

Κατόπιν όλων αυτών θεωρούμε την όλην συμπεριφορά των αρμοδίων απαράδεκτη και ασυμβίβαστη με το λειτούργημα που επιτελούμε, την ιδιότητα του δημιουργού και το καλλιτεχνικό μας έργο.

Θεωρούμε επίσης τις προφάσεις των υπευθύνων του Φεστιβάλ ανάξιες άλλου σχολίου πλην της διαπιστώσεως ότι απεδείχθησαν ανάξιοι του ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ.

Το έργο μας μετά από λίγες ημέρες θα ανήκη σ' όλο το λαό μας. Γεγονός που θα τον βοηθήση, ευχόμεθα, να βυθομετρή καθημερινώς το κενόν ωρισμένων εγκεφάλων, που δυστυχώς η κυβέρνησις έθεσε επί κεφαλής θεσμών καίριων για το παρόν και το μέλλον της ελληνικής Τέχνης". 

Ηχηρή θέση στο πλευρό του Μπιθικώτση πήρε ο ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης, ότι ο "ιερός χώρος" του Ηρωδείου δεν ήταν - τηρουμένων των αναλογιών - παρά μια "Τριάνα" του Χειλά (κέντρο μπουζουκιών της μεταπολεμικής περιόδου) στην εποχή που χτίστηκε!

Και ενώ αρχικά υπήρχε η πρόθεση, ώστε η πρώτη παρουσίαση του "Άξιον Εστί" να πραγματοποιούταν στα πλαίσια της Διεθνούς Εκθέσεως Θεσσαλονίκης, αυτό δεν κατέστη εφικτό και τελικά η πρεμιέρα δόθηκε στην Αθήνα (στο θέατρο "Ρεξ") στις 9 Οκτωβρίου αποσπώντας εξαιρετικές κριτικές και χωρίς ν' απασχολεί πλέον η.. "λαϊκή" μουσική προέλευση του Γρηγόρη Μπιθικώτση.




Σχετικά θέματα:
-- Μια συνέντευξη του Γρηγόρη Μπιθικώτση για το Μίκη Θεοδωράκη και το λαϊκό τραγούδι το Μάρτιο του 1963

-- Η εξέγερση κατά της λογοκρισίας στην τέχνη το 1966